آرامگاه شیخ احمد جامی جاذبه‌ای روحانی برای آرامش دل و روح

آرامگاه شیخ احمد جامی در کجا واقع شده است؟

مکان این آرامگاه در استان خراسان رضوی و شهرستان تربت جام قرار دارد و فاصله آن از شهر مشهد تقریباً ۱۶۶ کیلومتر است.

موقعیت مزار شیخ احمد جامی در گوگل مپ

فضای آرامگاه شیخ احمد جامی

با ورود به این مکان آرام، اولیه‌ترین حس شگفتی، شما را درمی‌یابد. در ورودی از شما خواسته می‌شود که کفش‌هایتان را درآورید و پا برهنه به فضای دلپذیر داخل بروید. شاید در ابتدا این درخواست کمی عجیب به نظر بیاید، اما به محض ورود به حیاط، احساس بسیار خوبی به شما دست می‌دهد. حتی اگر کمی پاهایتان اذیت شود، این تجربه خود لذت خاصی دارد.

شایان ذکر است این جاذبه فرهنگی که حدود ۸۰۰ سال پیش احداث شده و در سال ۱۳۱۰ به شماره ۱۷۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، تنها شامل یک آرامگاه نمی‌شود بلکه مجموعه‌ای از چندین بخش را در برمی‌گیرد:

• ایوان
• گنبدخانه
• گنبد سفید
• مسجد کرمانی
• مدرسه امیر جلال‌الدین فیروزشاهی
• مسجد عتیق
• مقبره شیخ احمد جامی
• مسجد جامع نو

البته به مرور زمان قسمت‌های جدیدی از قبیل آب انبار و مسجد زیرزمینی نیز به این مجموعه افزوده شده‌اند و قبرهایی در نزدیکی مقبره نیز وجود دارد.

یکی از نخستین جاذبه‌های این مجموعه که توجه بینندگان را جلب می‌کند درب ورودی آن است که تاریخ ساخت آن به قرن هشتم هجری برمی‌گردد. کتیبه‌های زیبایی به خط کوفی بر روی این در چوبی نقش بسته که به دلیل گذر زمان، متاسفانه بخش اعظم آن‌ها قابل دیدن نیست.

وارد قسمت آرامگاه که می‌شوید، با نمای خشتی زیبایی مواجه خواهید شد که در طول تاریخ تزییناتی به آن افزوده شده است. به عنوان مثال، در دوره ایلخانی با گچ سفیدکاری شده و در دوره‌های بعدی به طرح‌های گچ‌بری زینت داده شده و رنگ قرمز نیز در آن به کار رفته است. در سمت راست مقبره نیز قبور با سنگ‌های زیبا وجود دارد که بر روی آن‌ها حفره‌هایی ایجاد شده است تا دانه برای پرندگان ریخته شود.

منظره مقبره‌ای که به شیخ احمد جامی اختصاص یافته، به‌واقع فوق‌العاده است. فضایی آرام که با یک دیوار زیبا از سنگ مرمر سیاه و سفید احاطه شده و در قلب این مکانی، درخت بزرگی از نوع پسته به رشد خود ادامه می‌دهد. در زیر سایه این درخت، دو سنگ به صورت افقی و عمودی قرار دارند. یکی از این سنگ‌ها بالای سر شیخ احمد قرار گرفته و دیگری پایین‌تر دارای کتیبه‌ای زیباست.

درختی که در این مکان به‌طور طبیعی سبز شده، دارای ارزشی معنوی بسیار بالا است. به طوری که نوادگان شیخ احمد جامی هیچگاه به فکر نابودی آن نیستند، هرچند که ریشه‌هایش ممکن است به مرور زمان به آرامگاه آسیب برسانند.

این درخت به اعتقاد عامه مردم، نماد زندگی و جاودانگی است و نشان‌گر ماندگاری یاد شیخ احمد به شمار می‌رود. بسیاری بر این باورند که درختان پسته، به‌ویژه در خراسان و تربت جام، بر روی مزار شخصیت‌های بزرگ می‌روید و همیشه به افراد خاصی تعلق دارد. اگر کمی دقت کنید، حتماً یادگاری‌های مختلفی از زائران و مسافران بر روی این مکان نوشته شده است.

بخش‌های مختلف آرامگاه شیخ احمد جامی

همان‌طور که اشاره کردم، آرامگاه شیخ احمد جامی شامل بخش‌های مختلفی است که در ادامه هر کدام را برایتان توضیح می‌دهم.

– ایوان

زائرانی که به این مکان مقدس می‌آیند، دقایقی را در این ایوان زیبا سپری می‌کنند و با دل‌سوزی برای شیخ احمد دعا می‌کنند. اما این مکان دارای جاذبه‌های دیگری نیز هست که نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت.

ایوان این یادمان که پیش‌تر به نام «طاق درب» شناخته می‌شد، با ارتفاعی حدود ۲۷ متر یکی از نقاط دیدنی آن به شمار می‌رود و در مقابل گنبدخانه قرار دارد، نمادی از استحکام و قدرت.

ارتفاع این ایوان همچنین نشان‌دهنده‌ی این است که معماری آن به نیمه اول قرن هشتم هجری برمی‌گردد و با سبک آذری به‌طور دقیق طراحی و ساخته شده است. آیا شما هم به تاریخ و معماری این اثر تاریخی علاقمند هستید؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید!

این بنای تاریخی در سال ۷۲۰ هجری قمری تکمیل گردید.

برخی از باستان‌شناسان بر این باورند که طراحی‌های این ایوان تشابه بسیاری با سردرهای مساجدی دارد که در دوره ایلخانی بنا شده‌اند و تا حدودی یادآور مسجد جامع یزد و اشترجان است. البته به جای دو مناره بلند که در معماری ایلخانی وجود دارد، از دو گلدسته زیبا بهره‌برداری شده است.

بنیان‌گذار این ایوان شخصی به نام شمس‌‌الدین مطهر بن شهاب‌‌الدین اسمعیل ‌بن قطب‌‌الدین محمد بن شمس‌الدین مطهر بن احمد جامی است. تزئینات این بنا در طی زمان دستخوش تغییراتی شده‌اند؛ به عنوان مثال، در دوره تیموری کاشی‌های سفید، نقره‌ای و لاجوردی به آن افزوده شده یا در دوره صفویه، کاشی‌هایی با طرح‌های گوناگون استفاده شده است. از دیگر نکات جالب توجه، تصویر دو اژدها در لچکی سردر ایوان است که در عصر مغول بسیار رواج داشته است.

– گنبدخانه

گنبدخانه نیز در سال ۶۳۳ هجری قمری بر پایه خانقاهی که خود شیخ آن را بنا نهاده بود، ساخته شده است. این گنبدخانه که در امتداد ایوان قرار دارد، در گذشته به صورت مستقل وجود داشته، اما اکنون به دلیل احاطه‌ی بنا از چهار سو، دیدی به بیرون ندارد.

این بنای شگفت‌انگیز در کل شامل چهار سه‌گوش، دو اتاق و چهار طاق هشت‌ضلعی است و دارای سه ورودی به فضای داخلی می‌باشد. مراحل ساخت گنبدخانه به دو بخش تقسیم می‌شود؛ ابتدا ملک رکن‌الدین کرت بنای آن را آغاز نمود، اما پس از مدتی کار متوقف شد تا ابوالحسن محمد کرت ادامه‌ی آن را به عهده گرفت.

پیشتر، فضای داخلی این بنای زیبا مملو از کاشی‌کاری‌های نفیس بوده است که متاسفانه با گچ پوشانده شده‌اند. بر روی این پوشش گچی نیز یادگارهای بسیاری به ثبت رسیده است.

ساختار گنبدخانه تا به امروز بدون تغییر باقی مانده است و همچنان یادآور شکوه فرهنگ و تاریخ ایران‌زمین است. آیا شما هم تا به حال از این مکان تاریخی زیبا بازدید کرده‌اید؟ نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید!

اما در تزئینات آن دگرگونی‌هایی به چشم می‌خورد. یکی از زیبایی‌های این بنا دایره‌های سوره اخلاص است که شامل یک هشت ضلعی و همچنین ستاره ایرانی می‌شود. شمسه‌ها، الگوهای هندسی و لوزی‌ شکل، طراحی محراب و نقش گلدانی پُر از گل نیز از دیگر زینت‌های بارز این مکان محسوب می‌شوند.

– گنبد سفید یا مسجد رواق

گنبد سفید که به «مسجد سردر» یا «مسجد رواق» شناخته می‌شود، در سال ۶۳۳ هجری قمری به دستور سلطان سنجر سلجوقی در ناحیه شمال غربی گنبدخانه بنا گردید. ملک غیاث‌الدین محمد کرت نیز هفتاد سال بعد از آن، یعنی در سال ۷۰۳ هجری، بخش‌هایی را به آن افزوده است.

درب ورودی گنبد سفید در مجاورت درگاه گنبدخانه واقع شده است. زیر بنای آن تقریباً ۶۴ متر مربع است و دارای دو شاه‌نشین است که با مقرنس‌کاری‌های شگفت‌انگیز و خاص تزئین شده‌اند. ساختار مسجد از خشت و آجر تشکیل شده است و مقرنس‌های آن از گچ ساخته شده‌اند. در قسمت ورودی نیز آجرهای لعاب‌دار به کار رفته است. در این ناحیه دو مقبره وجود دارد؛ یکی متعلق به ملک غیاث‌الدین محمد کرت و دیگری متعلق به شیخ شهاب‌الدین اسماعیل.

– مسجد عتیق

مسجد عتیق در ضلع جنوبی گنبدخانه قرار دارد و این احتمال وجود دارد که در گذشته به عنوان مسجد جامع مورد استفاده قرار می‌گرفته است. فضای این مسجد تقریباً ۴۸۴ متر مربع است و شامل شبستان و پنج رواق می‌شود. این بنا به سبک آذری طراحی شده و استفاده از آجر حتی در نمای داخلی دلیل این امر است. کتیبه‌های این قسمت دارای تزئینات گچی متعددی هستند و کاشی‌های رنگی زیبا نیز در بخش طاق قرار گرفته‌اند.

– مسجد کرمانی

و اما یکی از زیباترین بخش‌های این مجموعه، مسجد کرمانی است که به عنوان یکی از شاهکارهای معماری اسلامی شناخته می‌شود و سازنده‌ای به همین نام دارد. این بنا شامل چله‌خانه و شاه‌نشین است و در ورودی آن ایوانچه‌ای وجود دارد که با مقرنس و تصاویری از گل و بوته آراسته شده است.

درِ ورودی مسجد کرمانی با چوب زیبا و طراحی شگفت‌انگیز خود، چشم هر بیننده‌ای را جذب می‌کند. بر دیواره‌های این مسجد کتیبه‌ای وجود دارد که آیات سوره یس را در خود گنجانده است. سقف مسجد به شکل یک گنبد بزرگ و نورانی ساخته شده است که به زیبایی آن افزوده است.

– سنگ مقدس

زمانی که از خیابان به سمت آرامگاه شیخ احمد می‌پیچید، در آغاز مسیر در سمت چپ خود سنگی خواهید دید. بسیاری از مردم، به ویژه بومیان، معتقدند که شیخ احمد جام پس از ۱۸ سال گوشه‌نشینی، بر این سنگ سوار شده و از بِزد تا تربت جام پرواز کرده است و به همین دلیل، احترامی خاص به آن قائل هستند.

شیخ احمد جامی؛ چه کسی بود؟

شیخ احمد جامی، عارف و شاعر مشهور قرن پنجم و ششم هجری قمری، همچنین به عنوان فیلسوف و موسیقی‌دان شناخته می‌شود. نام کامل او احمدبن ابوالحسن جامی نامقی ترشیزی است.

او در سال ۴۴۰ هجری در روستایی به نام «نامق» در کاشمر به دنیا آمد و در ۹۵ سالگی در تربت جام دار فانی را وداع گفت.

زندگی وی بسیار جذاب و شگفت‌انگیز بود؛ به‌گونه‌ای که در سن ۲۲ سالگی دگرگونی درونی عمیقی را تجربه کرد و این موضوع او را به سمت عرفان سوق داد. برای پیگیری اهداف عرفانی‌اش، نزدیک به ۱۸ سال در ارتفاعات نامق و کوه‌های بِزد گذراند و در سن ۴۰ سالگی به تدریس و نگارش شروع کرد.

شیخ احمد در برهه‌ای از تاریخ توانسته بود تأثیرات زیادی بر سیاست بگذارد و به‌خصوص شناخته‌شود. القابی که برای او برشمرده می‌شود شامل شیخ‌الاسلام، شیخ ابونصر احمد ژنده‌پیل، شیخ جام و قطب‌الاوتاد می‌باشد. او در دل مردم بومی جایگاه ویژه‌ای دارد و اگر با آن‌ها گفتگو کنید، داستان‌های جالب و شگفت‌انگیزی درباره این حکیم خواهید شنید.

یکی از ویژگی‌های جذاب آرامگاه این است که نوادگان شیخ احمد نیز در آن‌جا حضور دارند و به توضیحات مربوط به بخش‌های مختلف مجموعه پرداخته و داستان‌های جالبی را به روایت می‌پردازند. بخشی از شعر زیبای شیخ احمد جامی نیز به این شکل است:

دردا که درد عشق به درمان نمی‌رسد/ این قصه دراز به پایان نمی‌رسد

درد فراق یار که درمان‌پذیر نیست/ جز وصل یار هیچ به درمان نمی‌رسد

احمد

از درد عشق به درد تنهایی دچار شده‌ام/ افسوس که درد عشق هیچ‌گاه به درمان نمی‌رسد

معرفی محوطه آرامگاه شیخ احمد جامی

محیط اطراف آرامگاه شیخ احمد نیز به اندازه خود بنای آن زیبا و دل‌انگیز است. یک فضای سبز فوق‌العاده در کنار آن قرار دارد که می‌تواند آرامش را به شما هدیه کند و در این منطقه، با تعدادی قبر مواجه خواهید شد که هرکدام داستان‌های جذابی برای گفتن دارند.

در قسمت ورودی فضای سبز و درست در مقابل آرامگاه، دستگاهی برای شارژ تلفن‌همراه گردشگران قرار دارد که این امکان را فراهم می‌کند که نگران اتمام شارژ گوشی خود نباشید. علاوه بر آن، در نزدیکی آرامگاه، یک فروشگاه بزرگ صنایع دستی و یک پاساژ وجود دارد که می‌توانید برای تهیه سوغات و یادگاری‌هایی از این سفر به آنجا مراجعه کنید. همچنین، انواع خوراکی‌هایی مانند آش نیز در این پاساژ عرضه می‌شود.

محل اقامت نزدیک به آرامگاه شیخ احمد جام

اگر قصد دارید از این آرامگاه زیبا دیدن کنید، می‌توانید در هتل‌های شهرستان تربت جام اقامت داشته باشید و یا بسته به برنامه سفرتان، از هتل‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی در شهرها و روستاهای مجاور استفاده کنید.

تجربه‌های خود را با ما در میان بگذارید…

بسیاری از علاقه‌مندان به گردشگری پیش از سفر به یک مقصد، تحقیق و بررسی می‌کنند تا با آمادگی کامل سفر خود را آغاز کنند. اگر شما هم تجربه‌ای از بازدید از مزار شیخ احمد جامی دارید، خواهشمندیم در بخش نظرات، خاطرات و تجربیات خود را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید.