۱۰ دلیل برای بازدید از مسجد گوهرشاد مشهد؛ جواهری در تاریخ ایران

اگر در نظر دارید به مشهد سفر کنید، بی‌شک یکی از اولین مقاصد شما مسجد گوهرشاد خواهد بود. نگاهی به تاریخ معاصر ایران نشان می‌دهد که این مسجد، نقشی بسیار مهم در تاریخ کشور ایفا کرده است! مسجد گوهرشاد، همچون باغ وکیل‌آباد، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر به‌شمار می‌رود.

این بنا، در نزدیکی حرم امام هشتم (علیه‌السلام) واقع شده و با گنبد آبی بزرگش، هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند. خیلی ندیده‌ایم که زائری به مشهد سفر کند و از این مسجد تاریخی و با قدمت بازدید نکند. فارغ از ارزش تاریخی و سیاسی این مکان، نمی‌توان از زیبایی خیره‌کننده معماری‌اش غافل شد.

نکته قابل توجه دیگر درباره این مسجد این است که مسجد گوهرشاد با هشت ورودی به حرم امام رضا (ع) ارتباط دارد و با مساحت حیاطی برابر با ۲۸۵۰ متر مربع، به یکی از بزرگ‌ترین سازه‌های آستان قدس رضوی تبدیل شده است.

سفر به مشهد هزینه چندانی ندارد. اگر دلتان برای زیارت تنگ شده، می‌توانید یک سفر مقرون به صرفه و آسان به این شهر داشته باشید.

دلایل ساخت مسجد گوهرشاد مشهد

در قرن هشتم و در دوران حکومت تیموریان، برترین آثار معماری اسلامی تحسین‌برانگیز در مساجد آبشاری از زیبایی و شکوه را به تصویر می‌کشید. گوهرشاد، که یکی از بانوان برجسته و معروف تاریخ ایران بود، در سال ۸۱۸ قمری فرمان ساخت این مسجد را صادر کرد.

رزرو تور اهواز مشهد از علی بابا بهترین گزینه برای گردشگران است.

گوهرشاد دختر یکی از امیران بزرگ تیموری به نام امیر غیاث‌الدین ترخانی بود که از سن ۱۶ سالگی به همسری شاهرخ، پسر ارشد تیمور و جانشین او درآمد.

روایاتی نشان می‌دهند که گوهرشاد زنی پرهیزگار و مذهبی بود که علاقه‌مند به ائمه اطهار داشت. به همین دلیل، دستور داد مسجدی بزرگ و زیبا در نزدیکی حرم مطهر امام رضا (ع) ساخته شود تا پس از مرگ، محل آرامش او نیز باشد.

افسانه‌های متنوعی نیز در مورد مراحل ساخت این مسجد وجود دارد که شاید معروف‌ترینشان داستان…

داستان عشق یک جوان کارگر به گوهرشاد، رمز و رازهای عمیقی در دل مسجد گوهرشاد نهفته دارد. این جوان که به محبت و زیبایی‌های بانو گوهرشاد دل باخته بود، با سرکشی‌های او به کارگران، احساسات خود را ابراز کرد. گوهرشاد از او خواست تا چهل روز اعتکاف کند و در این مدت از دنیا دور بماند. پس از گذشت این چهل روز، جوان کارگر از محبت زمینی رهایی یافته و عشق آسمانی را در دل پروراند.

در طول تاریخ، افسانه‌ها و داستان‌های بسیاری حول محور مسجد گوهرشاد روایت شده است که بعضی از آن‌ها حزن‌آور و اندوهناک است. اما هیچ چیز به اندازه قتل فجیع گوهرشاد دردآور و تراژیک نیست.

گوهرشاد به‌دلیل مکرهای برخی سیاستمداران در زمان قیام میرزا ابوالقاسم بابر در هرات جان باخت. او در سن ۸۸ سالگی درگذشت و در همین شهر هرات، در کنار همسر و پسرش بایسنقر میرزا به خاک سپرده شد.

معماری برجسته مسجد گوهرشاد مشهد

ساخت این مسجد هم‌زمان با دوره‌ای از ساخت مساجد زیبا و چهار ایوانی بوده است. این مسجد با پلان مربعی شکل، دو ورودی بزرگ دارد که یکی به‌عنوان ورودی و دیگری به‌عنوان خروجی شناخته می‌شود.

در صحن مربع شکل آن، چهار ایوان بزرگ طراحی شده که در میان آن‌ها شبستان‌های زیبا و منحصر به فرد قرار دارد.

معمار اصلی این بنای تاریخی، قوام‌الدین شیرازی است که یکی از مشهورترین معماران ایرانی به شمار می‌آید. تزئینات گچ‌بری و رنگ‌های زرد و آبی که نماد هنر اسلامی است، از دیگر ویژگی‌های خیره‌کننده این مسجد محسوب می‌شود.

از دیگر نکات بارز این بنا، تناسب و تقارن ایوان‌های آن است. طاق‌های گنبدی و مناره‌ها که سال‌ها نماد سبک خاص معماری ایرانی-اسلامی بوده‌اند، زیبایی این مسجد را چندین برابر کرده‌اند.

دیوارهای این مسجد مملو از آیات قرآن و احادیث معتبر است که با خط زیبا و هنرمندانه بر روی کاشی‌ها نقش بسته‌اند.

در ادامه، به بررسی برخی دیگر از ویژگی‌های معماری مسجد گوهرشاد می‌پردازیم.

گنبد و مناره‌های مسجد گوهرشاد مشهد

اگر به مشهد سفر کنید، بعید است که زیبایی گنبد و مناره‌های مسجد گوهرشاد شما را مجذوب نکند. ارتفاع گنبد مسجد حدود ۴۱ متر است و با آجر لعاب‌دار آبی رنگ ساخته شده است. بر روی این گنبد کتبیه‌ای با خط کوفی حک شده است.

در کنار گنبد، دو مناره طلایی و زیبا به ارتفاع تقریبی ۴۳ متر قرار دارد که این مناره‌ها به صورت مجزا ساخته شده و سپس در کنار گنبد نصب گردیده‌اند.

جذابیت گنبد و مناره‌ها واقعاً بی‌نظیر و روح‌نواز است.

ایوان مقصوره؛ بزرگ‌ترین ایوان مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد دارای چهار ایوان بزرگ است، اما بزرگ‌ترین آن‌ها که به نام ایوان مقصوره معروف است، شهرت بیشتری دارد.

این ایوان در سمت جنوبی و به‌سمت قبله صحن واقع شده و طول آن تقریباً ۳۷ متر و ارتفاعش ۵ متر است. گنبد این مسجد بر روی ایوان مقصوره بنا شده و منبر مشهور مسجد که به نام منبر صاحب‌الزمان شناخته می‌شود، نیز در این ایوان قرار دارد. ساخت این ایوان از سنگ مرمر بوده و کتیبه تاریخی بایسنقر که نوه گوهرشاد و از بهترین خوشنویسان خط ثلث بوده، روی این ایوان حکاکی شده است. همچنین سال ساخت و نام معمار مسجد گوهرشاد نیز در اینجا ذکر گردیده است.

از ویژگی‌های جالب این ایوان، محراب زیبا و سنگی آن است که با آیات قرآن و کاشی‌های معرق زیبا تزیین شده است.

ایوان ساده در تقارن با ایوان مقصوره

بعد از ایوان مقصوره، ایوان ساده با نگاهی به قبله قرار دارد که به گونه‌ای دقیقاً در تقارن با ایوان مقصوره طراحی شده است.

این ایوان مانند ایوان مقصوره مملو از زیبایی هنر اسلامی و خوشنویسی است. پیشانی این ایوان با نوعی خاص از کتیبه‌های زیبا تزیین شده است که به آن زیبایی خاصی بخشیده است.

کتبیه‌ای وجود دارد که به ترمیم این بنا در زمان شاه عباس صفوی اشاره دارد.

از دیگر کتبیه‌هایی که در این ایوان به چشم می‌خورد، می‌توان به آیات قرآن اشاره کرد که در کفشداری‌های ۱۱ و ۱۲ و همچنین در پیشانی ایوان حکاکی شده است. این آثار خوشنویسی به محمدرضا امامی اصفهانی نسبت داده می‌شود.

ایوان غربی مسجد گوهرشاد مشهد

این ایوان در سمت غرب مسجد واقع شده و در گذشته به بازار متصل بوده است، اما در حال حاضر با بست شیخ بهاءالدین عاملی در ارتباط است.

در گذشته، نهر آبی از این ایوان عبور می‌کرد تا منبع آب مسجد را تأمین کند. به همین دلیل، به آن ایوان آب می‌گفتند. این ایوان نیز، مانند سایر ایوان‌های مسجد گوهرشاد، مزین به سوره‌هایی از قرآن است که با خط بنایی بر روی آن حکاکی شده است.

ایوان شرقی مسجد گوهرشاد

این ایوان که از دیرباز به «ایوان حاج حسن» معروف بوده، اکنون به رواق امام خمینی در صحن حرم متصل می‌شود. کاشی‌های این ایوان نیز با نقوش زیبای خط کوفی مزین شده‌اند.

مساجد چهار ایوانی، نمونه‌های اولیه معماری هنر ایرانی اسلامی هستند و شاید بهترین نمونه آن‌ها همین مسجد گوهرشاد باشد.

شبستان‌های مسجد گوهرشاد مشهد

یکی از شگفتی‌های مسجد گوهرشاد، شبستان‌های بی‌نظیر آن است.

شبستان‌ها فضاهایی هستند که در مساجد به صورت مسقف و با ستون‌های زیاد طراحی شده‌اند و از طرفی به صحن اصلی مسجد متصل‌اند. هرچند نمی‌توان گفت که ستون‌ها جزء جداناپذیر شبستان‌ها هستند، زیرا مساجد معماری عثمانی بدون ستون نیز ساخته شده‌اند. شاید زیباترین و نمونه‌وارترین شبستان‌ها در معماری مسجد امام اصفهان و مسجد گوهرشاد دیده شود!

عموماً شبستان‌ها در مساجد برای برگزاری نماز جماعت استفاده می‌شوند و در حال حاضر علاوه بر نماز، فعالیت‌های فرهنگی مختلفی نیز در شبستان‌ها انجام می‌شود.

مسجد گوهرشاد شامل شبستان‌های متعددی است که هر یک به لحاظ زیبایی و هنر، منحصر به فرد هستند.
نکته‌ای که باید توجه داشت این است که تمام شبستان‌های مسجد گوهرشاد در طول سالیان مختلف مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته‌اند. اما آنچه که در شبستان‌های این بنا حائز اهمیت است، سقف‌های ضربی آن‌هاست که به اصطلاح معماری ایرانی، در هم تنیده شده است. این شبستان‌ها به‌صورت متقارن در اطراف چهار ایوان اصلی مسجد ساخته شده‌اند.

به‌طور کلی، مسجد گوهرشاد دارای هفت شبستان کوچک و بزرگ است که از گذشته با نام‌های مختلف شناخته می‌شده‌اند.

در ادامه، تصمیم داریم مهم‌ترین شبستان‌های این مسجد را معرفی کنیم:

شبستان گرم: این شبستان به‌طور مشخص برای نمازگزاری و عبادت مردان در نظر گرفته شده است. شبستان گرم در ضلع شرقی مسجد و در کنار ایوان شرقی واقع شده و کاشی‌کاری‌های زیبای آن، با نقوش اسلیمی و اسلامی درخشان است.

شبستان تبریزی: این شبستان فضایی وسیع است و به همین سبب در گذشته به عنوان شبستان بزرگ شناخته می‌شده است. شبستان تبریزی در ضلع جنوبی مسجد واقع شده و میان ایوان مقصوره و رواق امام خمینی قرار دارد. شایان ذکر است که این شبستان از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ در حال نگهداری و مرمت بوده است.

شبستان …